1. Tuz Gölleri (Salarlar):

Tuzlu su kaynakları, dünyanın en büyük lityum rezervlerini içerir. Bu kaynaklar genellikle yüksek tuz oranına sahip göllerden elde edilir.

Güney Amerika Lityum Üçgeni

Şili: Atacama Tuz Düzlüğü (Salar de Atacama), dünyanın en büyük ve verimli lityum tuzlu su kaynaklarından biridir.
Arjantin: Salar del Hombre Muerto, Salar de Olaroz ve Salar de Cauchari gibi tuz düzleri, lityum açısından zengindir.
Bolivya: Salar de Uyuni, dünyanın en büyük lityum rezervine sahip olduğu tahmin edilen alandır. Ancak, üretim süreci lojistik ve teknoloji sorunları nedeniyle kısıtlıdır.
Çin: Qinghai Gölü ve Tibet Platosu bölgelerinde önemli lityum tuz gölleri bulunur.

2. Sert Kaya Yatakları (Spodümen):

Bu yataklar, lityum açısından zengin mineralleri içeren granitik kayaçlardan oluşur. Sert kaya yatakları, lityumun çıkarılmasında ve işlenmesinde önemli bir kaynaktır.

Avustralya: Dünyanın en büyük sert kaya lityum üreticisi olup, Greenbushes maden sahası bu alanda liderdir.
Kanada: Quebec ve Ontario bölgelerinde spodümen yatakları bulunur.

3. Killi Yataklar:

Bu yataklar, genellikle volkanik aktivitelerle oluşmuş killi yapılar içinde bulunur. Ancak, bu yataklardan lityum çıkarımı henüz ekonomik olarak yaygınlaşmamıştır.

ABD: Nevada’daki Clayton Valley ve Thacker Pass bölgelerinde killi lityum rezervleri bulunur.

4. Diğer Kaynaklar ve Ülkeler:

Avrupa: Portekiz, Avrupa’daki en büyük lityum üreticisi olup özellikle spodümen kaynaklarına sahiptir. Almanya ve Çekya’da da bazı yataklar keşfedilmiştir.
Afrika: Zimbabwe’deki Bikita maden sahası, Afrika’nın en önemli lityum kaynaklarından biridir.
Rusya: Henüz tam olarak geliştirilmemiş önemli rezervlere sahiptir.

Küresel Rezerv Dağılımı (Yaklaşık):

• Şili: %41
• Avustralya: %22
• Arjantin: %11
• Çin: %7
• Diğer: %19

Lityuma olan talep, elektrikli araçlar, enerji depolama ve yenilenebilir enerji teknolojilerinin artmasıyla hızla yükselmektedir. Bu nedenle, dünya çapında yeni lityum yataklarının araştırılması ve işlenmesi büyük bir öneme sahiptir.

Potansiyel Lityum Kaynağı Olabilecek Ülkeler

İran
Konum: Hamedan ve çevresi.
2023'te İran, Hamedan eyaletinde büyük bir lityum rezervi buldu. Diğer bölgelerde de keşif çalışmaları devam ediyor.

Sırbistan
Konum: Jadar Vadisi.
Sırbistan, "Jadarit" adı verilen ve lityum içeren nadir bir mineralin bulunduğu Jadar Vadisi’nde önemli rezervlere sahip. Rio Tinto'nun bu bölgeye yönelik projeleri çevresel endişeler nedeniyle tartışmalı olsa da, bu rezervler Avrupa'nın en büyüklerinden biri olarak değerlendiriliyor.

Afganistan:
Konum: Hindukuş Dağları ve Badahşan bölgesi. ABD Jeoloji Araştırmaları (USGS), Afganistan'da dünya çapında önemli miktarda lityum rezervi bulunabileceğini öne sürdü. Ancak güvenlik ve altyapı eksikliği, bu kaynakların araştırılmasını zorlaştırıyor.

Pakistan:
Konum: Belucistan ve Himalayalar'ın güney yamaçları. Bu bölgelerde lityum yataklarının bulunma ihtimali üzerinde duruluyor, çünkü komşu ülkelerde benzer jeolojik koşullarda rezervler keşfedildi.

Hindistan:
Konum: Jammu ve Keşmir bölgesi. 2023'te Hindistan, Keşmir bölgesinde önemli miktarda lityum rezervi keşfetti. Bu bölgede daha fazla lityum kaynağı olma potansiyeli bulunuyor.

Türkiye:
Konum: Eskişehir (Sivrihisar) ve Kırşehir civarındaki bor yatakları. Türkiye, lityumla ilişkilendirilen bor minerallerine sahip. Bu bölgelerde bor ile birlikte lityum rezervlerinin de varlığına dair çalışmalar sürdürülüyor.

Afrika:
Zimbabve: Bikita bölgesinde mevcut rezervlere ek olarak başka bölgelerde de araştırmalar yapılıyor.
Demokratik Kongo Cumhuriyeti: Madencilik açısından zengin bir ülke; özellikle granit bazlı yatakların bulunduğu bölgelerde lityum potansiyeli var.
Namibya ve Mali: Pegmatit kaynakları açısından incelenen bölgeler.
Afrika’nın özellikle batı ve güney bölgeleri, jeolojik yapıları nedeniyle lityum yatakları açısından inceleniyor.

Meksika:
Konum: Sonora Çölü.
Meksika'nın Sonora bölgesi, hem mevcut hem de potansiyel yeni lityum yatakları ile dikkat çekiyor. Dünyanın en büyük lityum projelerinden biri burada geliştiriliyor.

Çin
Konum: Tibet Platosu ve Qinghai bölgesi.
Çin, hem tuz göllerinden hem de sert kaya yataklarından lityum üretiminde dünya liderlerinden biridir.

Avustralya:
Konum: Batı Avustralya (Pilbara ve Greenbushes bölgeleri).
Dünyanın en büyük lityum sert kaya madeni Greenbushes'da bulunmaktadır. Avustralya, potansiyel yeni sahaları da araştırmaktadır.

Bolivya, Arjantin, Şili (Lityum Üçgeni): Bu bölgelerde bilinen rezervlerin ötesinde yeni kaynakların keşfedilme potansiyeli yüksek.

Brezilya:
Konum: Minas Gerais eyaleti.
Brezilya, pegmatit kaynaklarından lityum üretimi için artan bir potansiyele sahiptir. Jeolojik yapısı nedeniyle yeni yatakların bulunması olasıdır.

Kanada
Konum: Quebec ve Manitoba.
Quebec'teki Whabouchi projesi, dünyanın en büyük lityum projelerinden biridir. Manitoba’da da zengin pegmatit yatakları bulunuyor.

ABD
Konum: Nevada (Clayton Valley) ve Kuzey Karolina.
ABD, Nevada’daki tuz düzlükleri ve Kuzey Karolina’daki sert kaya yataklarında büyük lityum rezervlerine sahiptir.

Rusya
Konum: Murmansk ve Transbaykal bölgeleri.
Rusya, lityum kaynaklarını henüz tam olarak değerlendirmemiş olsa da, önemli rezervlere sahip olma potansiyeli taşır.

Portekiz: Kuzey Portekiz’deki pegmatit yatakları lityum açısından zengin.
İspanya: Galiçya ve Salamanca bölgeleri.
Almanya: Saksonya eyaletinde lityum içeren jeotermal kaynaklar.
Grönland: Nadir toprak elementleri ve lityum potansiyeli olan bir bölge.
Kazakistan: Volkanik bölgelerdeki yataklar, daha fazla araştırma gerektirmektedir.

Lityum Potansiyelinin Araştırılma Yöntemleri

• Uydu görüntüleme ve jeolojik araştırmalar.
• Brine (tuzlu su) bölgelerinin tuz göllerinde detaylı analizler.
• Volkanik faaliyetlerin yoğun olduğu bölgelerde sondaj ve kaya incelemeleri.

Bu ülkeler, mevcut jeolojik yapılarına göre lityum rezervleri açısından dikkat çekiyor. Ancak, keşif çalışmaları yüksek maliyetli ve çevresel etkilere duyarlı olduğundan, bu potansiyelin ne kadarının kullanılabilir olacağı, gelecek yıllardaki madencilik politikalarına bağlı olacaktır.

Türkiye’de Lityum Rezervi

Yozgat Sorgun bölgesinde pegmatitler içinde lepidolitin varlığı bilinmesine rağmen yapılan çalışmalardan önemli sonuçlar elde edilememiştir.

Ülkemizdeki bazı göllerde yapılan çalışmalarda lityum içeriğinin 40 ppm'i aşmadığı görülmüş olup, Tuz Gölü'nde 325 ppm lityum tespit edilmiştir. Ancak Tuz Gölü'nün magnezyum içeriği 38.000 ppm'dir.

Yine yapılan çeşitli araştırmalar bor sahalarında killer içerisinde 2000 ppm'e yaklaşan lityum içeriğini göstermiştir.

Bor madeni çıkarılan Kestelek, Emet, Kırka ve Bigadiç sahalarında yapılan çalışmalar sonucunda, Bigadiç ve Kırka bölgesindeki lityum içeriğinin Kestelek ve Emet bölgesine göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu sahalarda, bor içeriği ile lityum içeriği arasında ters bir ilişki olduğu görülmüş ve tane boyutu azaldıkça lityum içeriğinin arttığı tespit edilmiştir. Bu killere uygulanan XRD analizleri ise hektorit kilinin varlığı hakkında net bir bilgi vermemiştir.

Ülkemizde lityum kaynaklarının araştırılması konusunda MTA bünyesinde 1936-2016 yılları arasında 5 adet çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar daha çok göl ve termal su çıkışlarından alınan numunelerin incelenmesi şeklindedir.

Bu çalışmalar;
1. 1939 yılı Akhöyük lityum kaynağı Konya vilayeti Ereğli kazası
2. 1978 yılı bor brom potasyum lityum stronsiyum tuzları hakkındaki çalışma
3. Fransız atom enerjisi CEA tarafından hazırlanan enerji hammaddeleri raporu
4. 1997 yılı Tuz gölü iyodin bromin lityum araştırması
5. 2016 kırka bor tesisi kil atıklarından lityum bileşiklerinin kazanma olanaklarının araştırılması çalışmalarıdır.

Raporlarda “kayda değer lityum kaynağına rastlanamamıştır” gibi genel bir kabul öngörülmektedir. Buna rağmen gelecekte kullanıma bağlı olarak lityum mineraline olan talep artışı dikkate alındığında konunun daha detaylı çalışılması önem arz etmektedir.

Güncelleme: Eti Maden tarafından 2020 tarihinde Eskişehir'in Seyitgazi ilçesi Kırka Mahallesi'nde kurulan Lityum Karbonat Üretim Tesisi, bor üretimi esnasında ortaya çıkan sıvı atıklardan lityum üretmeyi hedeflemektedir. Bunun yanında Eskişehir, Sivrihisar ve Kırşehir bor yataklarında lityum rezervlerinin de varlığına dair çalışmalar sürdürülüyor.