Adana ili, Türkiye'nin güneyinde Akdeniz Bölgesi'nin Doğu Akdeniz Bölümü'nde yer alan ve gerek sanayisi gerek ekonomisi ile Bölgenin önemli illerinden biridir Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit durumundadır. İlin toprakları içinden geçen Seyhan ve Ceyhan Nehri sayesinde çok verimlidir. Adana ili ve il merkezi Türkiye'nin en önemli tarımsal üretim bölgelerinden olan Çukurova Deltası'nda yer alır ve esas olarak gelişimi ve ekonomisi tarımsal üretim ve tarıma dayalı endüstri yoğunlukludur. Adana ilinin genel jeolojik yapısı dağlık kesim ve ovalık kesim olarak iki kesimde incelenir.
Jeolojik konumu nedeni ile Adana ili, çok çeşitli ve önemli yer altı kaynaklarına sahiptir. Genel Müdürlüğümüzün il ve yakın çevresinde yaptığı çalışmalar sonucunda önemli metalik maden ve endüstriyel hammadde yatak ve zuhurları ortaya çıkarılmıştır. Bunlar, başta demir olmak üzere, krom, alüminyum, bakır-kurşun-çinko, manganez, kuvars, kuvarsit, fosfat ve kum-çakıl olarak sayılabilir.
Feke-Mansurlu yöresi, Sivas-Divriği’den sonra Türkiye demir rezervleri ve üretim miktarları açısından ikinci önemli bölge konumundadır. Bu bölgenin rezerv bakımından en büyüğü Attepe olmak üzere Elmadağbeli, Mağarabeli, Ayıdeliği, Hanyeri ve Karakızoluğu gibi irili ufaklı çok sayıda demir yatak ve zuhurlarının oluşturduğu provens Mansurlu Havzası olarak anılmaktadır. Bu yatakların birçoğu Adana-Feke-Mansurlu-Kayseri-Yahyalı bölgesinde yoğunlaşmıştır. Bunlardan Attepe demir yatağında % 58.38 Fe 2 O 3 ve % 3.0 SiO 2 tenörlü 36 milyon ton rezerv belirlenmiştir. 2008 yılı itibarıyla, Attepe Yatağı’nda kalan rezerv miktarı 2 milyon tonun altına düşmüştür. Mağarabeli yatağında ise toplam 7.500.000 ton görünür rezerv tespit edilmiş olup, yataktan geçmiş yıllarda çok az da olsa üretim yapılmıştır.
Bu yatakta, son yıllarda yer altı faaliyetleriyle demir üretimi gerçekleştirilmektedir. Bunlar dışında, Karakızoluğu demir yatağında, % 53.47 Fe ve % 8.07 SiO 2 tenörlü 269.155 ton görünür rezerv tespit edilmiş ve geçmiş yıllarda üretim yapılmıştır. Ayrıca Kozan ve Saimbeyli ilçelerinde de demir yatakları mevcuttur. Kozan-İnniktepe demir yatağında % 44.88 Fe ve % 1.96 SiO 2 tenörlü 604.100 ton rezerv tespit edilmiştir. Saimbeyli ilçesindeki önemli demir yatakları Kaburluk ve Aşılık yörelerinde yer almakta olup, Kaburluk demir yatağında % 52.72 Fe ve % 6.23 SiO 2 tenörlü 427.300 ton; Aşılık demir yatağında ise % 52.93 Fe ve % 6.15 SiO 2 tenörlü 3.185.000 ton rezerv tespit edilmiştir. Her iki yatak da geçmiş yıllarda işletilmiştir. Saimbeyli ilçesinde aynı zamanda Beypınarı sahasında % 7.6 P 2 O 5 , % 23.8 SiO 2 ve % 30.3 Fe 2 O 3 içerikli ve 148.500 ton mümkün rezerve sahip demirli fosfat yatağı ile Gümüğlektepe, Kızılçaltepe ve Küçükakçal tepe mevkilerinde de alüminyum yatak ve zuhurları yer almaktadır.
Alimünyum yataklarının toplam mümkün rezervleri 10.750.000 ton civarındadır. Bakır-kurşun-çinko cevherleşmelerine Kozan ve Tufanbeyli ilçelerinde rastlanmaktadır. Kozan-Horzum’daki % 1.5 Pb ve % 28.15 Zn tenörlü kurşun- çinko cevherleşmesinde 20.000 ton rezerv belirlenmiş olup, yatak zaman zaman işletilmiştir. Tufanbeyli ilçesinde ise çok sayıda karbonatlı bakır-kurşun-çinko cevherleşmeleri bulunmakta olup, Kirazlıyurt yöresindeki Kodamandere, Beşiktaş ve Belbaşı mevkilerindeki yataklardan geçmiş yıllarda üretim yapılmıştır. % 13 Zn ve % 3.8 Pb tenörlü Kodamandere yatağından önceki yıllarda 21.000 ton yüksek tenörlü cevher üretilmiştir. Yatakta halen düşük tenörlü 48.000 ton görünür+muhtemel+ mümkün cevher rezervi vardır. Yatak zaman zaman işletilmektedir. %4 Pb ve % 13.2 Zn tenörlü Beşiktaş tepe yatağında ise 49.000 ton rezerv hesaplanmış olup, yatak zaman zaman işletilmektedir. Belbaşı karbonatlı çinko yatağından önceki yıllarda 88.000 ton üretim yapılmıştır. Yatakta halen % 27 Zn tenörlü 72.090 ton ve % 8 Zn tenörlü 42.600 ton olmak üzere toplam 114.690 ton görünür rezerv mevcuttur. Akçal karbonatlı kurşun-çinko yatağı ise % 17.8 Zn ve % 2.7 Pb içeriğine sahip olup, geçmiş yıllarda 30.000 ton üretim yapılmıştır. İldeki önemli metalik madenlerden biri olan krom cevherleşmeleri Aladağ ilçesinde yoğunlaşmaktadır. Aladağ-Kızılyüksek ve Yataardıç krom yatağında % 5.37 Cr 2 O 3 tenörlü 198.000.000 ton rezerv belirlenmiştir. Ofiyolitlere bağlı krom yatakları açısından dünyanın en büyük rezervine sahip olan Kızılyüksek Yatağı’nın yörede bir entegre tesis kurularak işletmeye alınmalıdır. Bununla birlikte, Aladağ ofiyolitlerinde çok sayıda krom yatak ve zuhurları bulunmakta ve bunlar da krom açısından önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Bölgede özel sektör tarafından arama, araştırma ve üretim çalışmaları sürdürülmektedir. Yörede, düşük tenörlü yüksek rezervlere sahip cevherleri üretmek için özel sektör tarafından konsantre tesisleri kurulmuş olup, sayıları günden güne artmaktadır.
Manganez cevherleşmeleri genellikle Ceyhan ilçesinde yer almaktadır ancak bunlar demirli manganez yatak ve zuhurlarıdır. Bunlardan bazıları % 24.77 Fe ve % 16.22 Mn tenörlü Dokuztekne ve %26.67 Fe ve %18.74 Mn tenörlü Nacarlı demirli manganez yatakları ile % 28.09 Fe ve % 19.57 Mn tenörlü Sarıkeçili, %22.87 Fe ve % 14.85 Mn tenörlü Hamdilli demirli manganez zuhurlarıdır. Dokuztekne yatağında 76.557 ton görünür+muhtemel rezerv tespit edilmiş olup, geçmiş yıllarda yataktan cevher üretilmiştir. Nacarlı yatağından zaman zaman cevher üretimi yapılmıştır.
Endüstriyel hammaddeler bakımından ildeki en önemli hammadde kaynakları kuvarsit ve kum-çakıl olarak sayılabilir. Feke, Kozan ve Tufanbeyli ilçelerinde önemli kuvarsit yatakları bulunurken, Kum-çakıl hammaddeleri ise Ceyhan ilçesinde yer almaktadır. Feke ilçesindeki Köleli ve Kızılyer kuvarsit yataklarında cam ve döküm kumu olarak kullanılabilir nitelikte ve % 96.70 ile %98.64 arasında değişen % SiO 2 içeriğine sahip kuvarsitlerin toplam görünür+muhtemel rezervi 163 milyon ton, Tufanbeyli ilçesindeki Doğanbeyli, Karsavuran ve Kumlupınar yataklarında % SiO 2 içerikleri 94.82 ile 96.84 arasında değişen kuvarsitlerin toplam görünür+muhtemel rezervi ise 600 milyon ton olarak belirlenmiştir. Kozan-Horzum yatağındaki %95.32 SiO 2 , % 0.1 Fe 2 O 3 içerikli kuvarsitlerin de görünür+muhtemel rezervi 150 milyon tondur. Ceyhan ilçesinde de 1.245.000 m 3 muhtemel rezerve sahip, kum-çakıl hammaddeleri ise stabilize yol malzemesi ve inşaat kumu olarak kullanılmaya elverişli niteliktedir.
Genel Müdürlüğümüzün Adana ilinde kömür aramalarına yönelik araştırmaları 1960-1997 yılları arasında yürütülmüş ve bu çalışmalar sonucunda Adana-Tufanbeyli linyit sahasının rezervi belirlenmiştir. Adana ilinde 1989-1993 yılları arasında kömür içerebilecek formasyonlar ve oluşumlar yeniden ele alınmış ve bu çalışmalarla Tufanbeyli linyit sahası ortaya çıkarılmıştır. İl sınırları içinde Genel Müdürlüğümüz tarafından tespit edilen kömürlü sahalar Adana Tufanbeyli-Pınarlar Sahası, Adana-Karaisalı-Meydan Sahası, Adana-Kozan-Bacaklı Sahasıdır. Sahaların sırasıyla alt ısıl değerleri 1361, 5219 ve 5270 Kcal/kg olup, Adana Tufanbeyli-Pınarlar Sahasında açık işletmeye uygun özellikte 334.481.000 ton, Adana-Karaisalı-Meydan Sahasında 1.005.000 ton ve Adana- Kozan-Bacaklı Sahasında ise 102.000 ton toplam rezerv tespit edilmiştir. Ayrıca il sınırları içerisinde ekonomik özellik göstermeyen, Saimbeyli-Himmetli, Karaisalı-Cungurlu, Karsantı-Hacıosman, Zambal ve Meydan zuhurları da tespit edilmiştir.
ALUMİNYUM (Al)
Saimbeyli-Gümüğlektepe
Tenör : % 51.58 Al 2 O 3 , % 24.74 Fe 2 O 3 , % 6.37 SiO 2
Rezerv : 4.500.000 ton mümkün rezerv.
Saimbeyli-Kızılçaltepe
Tenör : % 50.00 Al 2 O 3 ,% 27.70 Fe 2 O 3 , % 7.88 SiO 2
Rezerv : 4.750.000 ton mümkün rezerv.
Saimbeyli-Küçükakçal Tepe
Tenör : % 52 Al 2 O 3 , % 29 Fe 2 O 3 , % 10.5 SiO 2
Rezerv :1.500.000 ton mümkün rezerv.
BAKIR - KURŞUN - ÇİNKO (Cu-Pb-Zn)
Tufanbeyli-Kirazlıyurt-Kodamandere,Madengediği
Tenör :% 13 Zn ve % 3.8 Pb (karbonatlı )
Rezerv :Önceki yıllarda 21.000 ton yüksek tenörlü cevher üretilmiştir. Yatakta halen düşük tenörlü 48.000 ton görünür+muhtemel+ mümkün cevher rezervi vardır. Yatak zaman zaman işletilmektedir.
Kozan-Horzum
Tenör :% 1.5 Pb ve % 28.15 Zn
Rezerv :20.000 ton görünür+ muhtemel+mümkün.
Tufanbeyli-Kirazlıyurt K.-Beşiktaş Tepe
Tenör :% 4 Pb ve % 13.2 Zn karbonatlı
Rezerv :49.000 ton görünür+muhtemel+mümkün.
Tufanbeyli-Belbaşı
Tenör :% 7-28 Zn
Rezerv :Yatakdan önceki yıllarda 88.000 ton üretim yapılmıştır. Yatakta halen % 27 Zn tenörlü 72.090 ton görünür ve % 8 Zn tenörlü 42.600 ton görünür olmak üzere toplam 114.690 ton görünür rezerv mevcuttur. Yatak günümüzde işletilmektedir.
Tufanbeyli-Akçal
Tenör :% 17.8 Zn, % 2.7 Pb karbonatlı
Rezerv :Önceki yıllarda 30.000 ton üretim yapılmıştır. Yatakta halen 8.500 ton
görünür+muhtemel+mümkün rezervli cevher vardır. Yatak işletilmektedir.
DEMİR (Fe)
Adana-Feke-Mansurlu yöresi, Türkiye demir cevherleşmeleri önem bakımından Sivas- Divriği’nden sonra ikinci bölge konumundadır. Bu bölgenin, rezerv bakımından en büyüğü Attepe başta olmak üzere Kızıl, Menteşdere, Karaçattepe, Elmadağbeli, Uyuzpınarı, Mağarabeli, Ayıdeliği, Karakızoğlu, Mursal Tepe gibi irili ufaklı çok sayıda demir yatak ve zuhurlarının oluşturduğu provens Mansurlu Havzası olarak anılmaktadır.
Feke-Mansurlu- Attepe Yatağı
Tenör :% 58.38 Fe; % 3.02 SiO 2 ve % 0.37 Al 2 O 3
Rezerv :36.000.000 ton toplam rezerv. Yataktan üretim yapılmaktadır.
Feke-Mansurlu- Kızıl Mevkii-Menteşdere Yatakları
Tenör :% 51.96 Fe, % 4.61 SiO 2 ve % 0.11 Al 2 O 3
Rezerv :3.621.596 ton görünür rezerv. Yataktan üretim yapılmaktadır.
Feke-Mansurlu-Mağarabeli Yatağı
Tenör :% 55.80 Fe, % 7.4 SiO 2 ve % 3 MnO
Rezerv :7.500.000 ton rezerv. Dekapaj sorunu nedeni ile üretim yapılamamaktadır.
Feke-Mansurlu-Ayıdeliği Yatağı
Tenör :% 54 Fe
Rezerv :590.000 ton rezerv.
Feke-Mansurlu-Elmadağbeli Yatağı
Tenör :% 53.30 Fe, % 4.63 SiO 2 ve % 1.16 Al 2 O 3
Rezerv :1.406.393 ton görünür rezerv.
Feke-Mansurlu-Hanyeri Zuhurları
Tenör :% 54.86 Fe, % 3.2 SiO 2 ve % 0.5 Al 2 O 3
Rezerv :268.550 ton görünür+muhtemel rezerv.
Feke-Mansurlu-Karakızoğlu Tepe ve Karakızoğlı Sırtı Yatakları
Tenör :% 42-54 Fe, % 8-26 SiO 2 ve % 1-2 Al 2 O 3
Rezerv :461.500 ton görünür rezerv.
Feke-Mansurlu-Uyuzpınarı Yatağı
Tenör :% 57.81 Fe, % 3.96 SiO 2 ve % 1.05 Mn
Rezerv :236 000 ton görünür rezerv.
Kozan- İnnik Tepe Sahası
Tenör :% 44.88 Fe, % 1.96 SiO 2 , % 0.76 MnO, % 0.02 As, % 0.16 S
Rezerv :604.000 ton görünür+muhtemel rezerv.
Saimbeyli-Aşılık Yatağı
Tenör :% 52.93 Fe, % 6.15 SiO 2 ve % 2.27 Al 2 O 3
Rezerv :3.185.000 ton rezerv.
Saimbeyli-Kaburluk Yatağı
Tenör :% 52.72 Fe, % 6.23 SiO 2 ve % 3.78 Al 2 O 3
Rezerv :427.300 ton rezerv.
Saimbeyli-Beypınar Sahası
Tenör :%30,3 Fe, % 7.6 P 2 O 5 ve % 23.8 SiO 2
Rezerv :148.500 ton rezerv.
FOSFAT (P)
Saimbeyli-Beypınarı Demirli Fosfat Sahası
Tenör :% 7.6 P 2 O 5 ve % 30.3 Fe 2 O 3
Rezerv :148.500 ton mümkün.
GRAFİT (Grf)
Feke-Mansurlu Sahası
Tenör :% 8 C
Rezerv :Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur.
KROM (Cr)
Aladağ-Kızılyüksek-Yataardıç Krom Yatağı
Tenör :% 5.37 Cr 2 O 3
Rezerv :198.000.000 ton rezerv. Bununla birlikte, Aladağ ofiyolitlerinde krom açısından önemli potansiyel oluşturacak çok sayıda krom yatak ve zuhurları bulunmaktadır.
KUM-ÇAKIL (Kçm)
Ceyhan- Çukurköprü ve Arıklı Sahaları
Kalite :Orta kalitede, bina sıvalarında kullanılmaktadır.
Rezerv :1.245.000 m 3 muhtemel rezerv.
Ceyhan-Arıklı, Gerdan Köyleri
Kalite :Mil ve toprak içerir. Stabilize malzeme olarak kullanılmaktadır.
Rezerv :1.200.000 m 3 muhtemel rezerv.
KUVARSİT (Qz)
Feke-Köleli-Elbeylideresi
Tenör :% 96.70 SiO 2
Rezerv :93.018.750 ton görünür rezerv. Adi cam ve döküm kumu olarak kullanılabilir.
Feke-Kızılyer Sahası
Tenör :Ortalama % 98.64 SiO 2 , % 0.05 Fe 2 O 3
Rezerv :70.000.000 ton görünür+muhtemel rezerv. Maça ve döküm kumu olarak kullanılabilir
özelliktedir.
Tufanbeyli-Doğanbeyli–Karsavuran-Kumlupınar Sahaları
Tenör :% 94.82-96.84 SiO 2 . Maça ve döküm kumu olarak kullanılablir.
Rezerv :600.000.000 ton görünür+muhtemel rezerv.
Kozan-Horzum Sahası
Tenör :Orijinal numunede % 95.32 SiO 2 , % 0.1 Fe2O3, % 1.09 Al 2 O 3 ve % 1.1 TiO 2
Rezerv :150.000.000 ton görünür+muhtemel rezerv. Maça ve döküm kumu olarak
kullanılabilir.
MANGANEZ (Mn)
Ceyhan-Dokuztekne demirli manganez Yatağı
Tenör :% 16.22 Mn ve % 24.77 Fe
Rezerv :76.557 ton görünür+muhtemel rezerv. Yataktan geçmişte cevher üretilmiştir.
Ceyhan-Nacarlı Demirli Manganez Yatağı
Tenör :% 18.74 Mn ve % 26.67 Fe
Rezerv :Yataktan geçmişte cevher üretilmiştir.
Ceyhan-Sarıkeçili demirli manganez Zuhuru
Tenör :% 19.57 Mn ve % 28.09 Fe
Rezerv :1107 ton görünür rezerv.
Ceyhan- Hamdilli demirli manganez Zuhuru
Tenör :% 14.85 Mn ve % 22.87 Fe
Rezerv :5425 ton görünür rezerv.
Kaynak : mta.gov.tr